Norm: Sociale veiligheid

Inleiding

De term sociale veiligheid staat voor bescherming of zich beschermd voelen van werknemers tegen (dreigend) gevaar, veroorzaakt door menselijk handelen. Het betreft fysieke, verbale, schriftelijke of digitale uitingen van ongewenst gedrag. Ongewenst gedrag wordt in de Arbowet geschaard onder het begrip ‘Psychosociale arbeidsbelasting’. De Arbowet benoemt, naast werkdruk (zie de werkdruknorm) de volgende aspecten:

• agressie en geweld
• discriminatie
• pesten
• seksuele intimidatie 

Zie onderaan deze pagina voor de definities en meer informatie over deze vormen van ongewenst gedrag.

Voor de aanpak van ongewenst gedrag is het van belang om het volgende onderscheid te maken:

• ongewenst gedrag, door collega’s of leidinggevenden.
• agressie, geweld en ander ongewenst gedrag door anderen (leerlingen, ouders en derden of bezoekers, leveranciers e.d.)

Beleid sociale veiligheid

Elke school stelt een beleid vast dat gericht is op sociale veiligheid van werknemers[1]. Daarin staat het voorkomen van agressie en geweld, seksuele intimidatie, discriminatie en pesten centraal, evenals een zorgvuldige opvang na een incident (zie ook cao-artikel 18.7). Het beleid sociale veiligheid voor werknemers is onderdeel van het arbobeleid en kan ook deel uitmaken van het schoolveiligheidsplan.
Het invoeren, wijzigen of intrekken van een beleid gericht op sociale veiligheid van werknemers kan alleen plaats vinden na instemming van de pmr.

[1] De sociale veiligheid van leerlingen is geregeld in de Wet op het voortgezet onderwijs en valt daarmee buiten de scope van de Arbocatalogus-VO. Gegeven de aard van het onderwijs is het raadzaam de sociale veiligheid van werknemers en leerlingen integraal te benaderen.

Normen en minimum eisen

Elke school dient in het beleid voor sociale veiligheid van werknemers een aantal maatregelen uit te werken, deels toegesneden op onderling ongewenst gedrag en op agressie en ander ongewenst gedrag van anderen en deels algemeen; voor beide vormen samen.

Het beleid sociale veiligheid voor werknemers omvat maatregelen op deze drie terreinen:

• Sociale veiligheid van werknemers algemeen
  Elke school dient in het beleid voor sociale veiligheid van werknemers een aantal maatregelen uit te werken, deels toegesneden op onderling ongewenst gedrag en op agressie en ander ongewenst gedrag van anderen en deels algemeen; voor beide vormen samen.
  
  Een aantal onderdelen van het sociale veiligheidsbeleid betreft zowel het onderlinge (intern) ongewenste gedrag als agressie en ander ongewenst gedrag door anderen (extern): 
  
  • Norm en minimum eisen: inventarisatie van ongewenst gedrag (RI&E)
  • Norm en minimum eisen: melden, registreren en analyseren van incidenten
  • Norm en minimum eisen: nazorg
  • Norm en minimum eisen: jaarlijkse evaluatie

• Beleid ongewenst gedrag
  De werkgever stelt beleid over ongewenst gedrag op. In dit beleid zijn de bevindingen uit de risico-inventarisatie en evaluatie verwerkt. Dit beleid is van toepassing op werknemers voorzover verband houdend met hun activiteiten voor de school.
  
  Naast de eerder genoemde algemene onderdelen van het sociale veiligheidsbeleid bevat het beleid rond intern ongewenst gedrag ook de volgende elementen, overeenkomstig de richtlijnen van de Nederlandse Arbeidsinspectie:
  
  • Norm en minimum eisen: gedragscode (on)gewenst gedrag
  • Norm en minimum eisen: vertrouwenspersoon
  • Norm en minimum eisen: een klachtenregeling en -commissie 
  • Norm en minimum eisen: aanpak van daders (handhavings-, sanctiebeleid voor collega's of leidinggevenden)
  • Norm en minimum eisen: voorlichting aan werknemers
  • Norm en minimum eisen: onderricht aan leidinggevenden en andere betrokken functionarissen

Om het beleid van de school rond intern ongewenst gedrag te beoordelen kan gebruik gemaakt worden van een digitale tool van de Nederlandse Arbeidsinspectie: Zelfinspectietool: Pesten, discriminatie, en seksuele intimidatie. Zie ook: de Basisinspectiemodule Intern Ongewenst gedrag en de digitale brochure Agressie en geweld over extern ongewenst gedrag van de Nederlandse Arbeidsinspectie. 

• Beleid agressie en ander ongewenst gedrag door derden
  Een beleidsmatige aanpak van agressie en ander ongewenst gedag door anderen omvat, conform de richtlijnen van de Nederlandse Arbeidsinspectie, naast de eerder genoemde algemene onderdelen van sociaal veiligheidsbeleid, ook de volgende elementen: 
  • Norm en minimum eisen: huisregels voor leerlingen en derden
  • Norm en minimum eisen: protocol voor agressie en geweld
  • Norm en minimum eisen: voorlichting en onderricht van werknemers
  • Norm en minimum eisen: instructie voor leidinggevenden en andere betrokken functionarissen
  • Norm en minimum eisen: personele en organisatorische maatregelen
  • Norm en minimum eisen: technische en bouwkundige maatregelen
  • Norm en minimum eisen: alarmsysteem en alarmprocedure
  • Norm en minimum eisen: aanpak daders (aangiftebeleid)

Om het beleid van de school rond agressie en geweld door derden te beoordelen kan gebruik gemaakt worden van een digitale tool van de Nederlandse Arbeidsinspectie: Zelfinspectie “Agressie en geweld door derden”.

[1] Zie Basisinspectiemodule Agressie en Geweld en Zelfinspectie “Agressie en geweld door derden”.

Hulpmiddelen

Onderstaande methodes en publicaties zijn nuttige hulpmiddelen voor het opzetten van een school veiligheidsbeleid, waar beleid rond sociale veiligheid van werknemers deel van uit maakt:

• De website Veilig en vitaal werken van Voion is een digitaal kennisdossier met kennis, voorbeelden en ervaringen op het gebeid van sociale veiligheid in de vo-sector.
• Met het Digitale Veiligheidsplan van Stichting School & Veiligheid is het sociale veiligheidsbeleid binnen een school in beeld te brengen.

Vormen van ongewenst gedrag

Agressie, geweld en intimidatie
Voorvallen waarbij een werknemer of leerling psychisch of fysiek wordt lastiggevallen, bedreigd of aangevallen. De uitingsvormen kunnen verschillend zijn, bijvoorbeeld:

• verbaal (zoals schelden, beledigen, vijandige boodschappen uitzenden, bedreigen).
  NB: dergelijke verbale uitingen kunnen ook digitaal geuit worden;
• fysiek (zoals een dreigende houding aannemen, schoppen, slaan, bijten, vastgrijpen, krabben, gooien met voorwerpen, de weg versperren, spugen en wapengebruik);
• psychisch (zoals lastigvallen, onder druk zetten, intimideren, bedreigen, stalken en irriteren).
• zie ook: de digitale brochure Agressie en geweld van de Nederlandse Arbeidsinspectie.

Discriminatie
Direct of indirect onderscheid op basis van: afkomst, geslacht, seksuele geaardheid, leeftijd, handicap of chronische aandoening, politieke gezindheid, arbeidsrelatie, soort contract (deeltijd of fulltime, vast of tijdelijk), burgerlijke staat, nationaliteit, godsdienst of levensbeschouwing.

• zie ook: de Digitale brochure van de Nederlandse Arbeidsinspectie over Discriminatie op de werkvloer

Pesten
Stelselmatig ongewenst negatief gedrag, dat door de persoon waartegen het gedrag gericht is als ongewenst wordt ervaren en waar deze persoon geen weestand tegen kan bieden. Pestgedrag kan direct gericht zijn tegen de persoon, bijvoorbeeld kleinerende en vernederende opmerkingen (al dan niet digitaal), voortdurende kritiek, of bedreigingen. Pesten kan ook minder direct: iemand isoleren, buitensluiten en negeren of roddelen, kwaadaardige geruchten, leugens en valse beschuldigingen verspreiden.

Zie ook:

• Brochure over antipestmanagement: ‘Een goede werksfeer, laten we dat houden’ van ministerie van OCW
• Wegwijzer Pesten van TNO

Seksuele intimidatie
Elke vorm van seksuele toenadering, verzoeken om seksuele gunsten of ander seksueel getint gedrag in de werkomgeving, die een werknemer of student tegen wie het is gericht, als ongewenst ervaart. Dit kan verbaal zijn, maar ook non-verbaal: het tonen van seksueel getinte of pornografische afbeeldingen (ook via mail, WhatsApp of sms), aanstaren of seksueel gerichte gebaren. Daarnaast kan seksuele intimidatie fysiek zijn. Dat zijn alle vormen van ongewenst lichamelijk contact: een arm om de schouder, beetpakken, knijpen, zoenen, aanranden en verkrachten.

• zie ook de digitale brochure van de Nederlandse Arbeidsinspectie over Agressie en geweld
• Wegwijzer Seksuele Intimidatie van TNO